Balik KAMPANARYO si Toti

Mabuhay ka TOTI.

Syo ka sa mga beterano na Bulusanon, Naruyagon daw ako na nabalitaan ko na nakabalik ka na sa pagtugtog san kampana ta. Nabalitaan ko ini sa Bungkaras Bulusan through Rene Fulleros.

PIRMA NA TABI KAMO

No To A Gasoline Station on Punta Diamante, Bulusan, Sorsogon
Target: The Most Rev. Arturo M. Bastes, S.V.D., D.D.
Sponsored by: Abraham G Tan, Bulusan eGroup, BUKLOD

Makisayo sa bungkaras-bulusan. Magpirma tabi para mabati kita san mayad. Isalbar an ato Punta Diamante, Patio nan sin Kampanaryo. Click lang tabi niyo an link sa baba:

http://www.thepetitionsite.com/1/no-to-a-gasoline-station-on-punta-diamante-bulusan-sorsogon

Salamat sa pagmakulog sa ato bungto.

PANAMBITAN NG BULUSENO Ni Fernan G. Emberga

mga kababayan ko sa bulusan
halina’t dinggin ang aking panambitan
pagmuni-muniin at inyong ipagnilay
at sama-samang isangguni sa poong maykapal

anong milagro itong nangyayari sa ating lugar
kababalaghang hindi ko rin lubos na maintindihan
bakit ang dambana nitong ating bayang mahal
winawarat at sinasalaula ng mga tampalasan

ang lumang kampanaryo na siyang piping-saksi
sa pagsilang ng bawat buluseno maging sa paglaki
ang dupikal ng kampana nito’y nagsilbing oyayi
nagpatahan sa sanggol habang pinaghehele

ang muog at simburyo nitong kampanaryo
ay bantayog at tanggulang sumisimbolo
ng maningning na kasaysayan ng ating ninuno
sa pagtatanggol sa bayan laban sa mga dayo

ngunit sa isang iglap, bakit wawasakin
ang marikit na lugar ng patio na hardin
ano kayang pumasok na masamang hangin
sa isipan ng kura-paruko at obispo sa atin

uriratin po natin aking mga kababayan
ano kaya ang nag-udyok sa kanilang kapasyahan
bakit patatayuan ng isang gasolinahan
ang harapan nitong kinalakhang simbahan

mahabaging langit, o Diyos na makapangyarihan
hipuin mo po ang puso at kanilang isipan
kung sila’y tunay mong ‘sugo’ na sa ami’y mamatnubay
huwag naman sanang ikalakal pati na ang simbahan.

ALAY NI FERNAN

PAWIKAN
Ni Fernan G. Emberga

san sayo na gab-i sa piliw san baybay
nagtiripon-tipon an mga kalalakin-an
sa sirong san payag na istambayan
didto sa amo baryo, barangay dancalan

tolong galong tuba an inharampangan
sinugba na surahan an sumsoman
dianison na erergo nan irestoryahan
pautok man ngani san mga buruwaan

maugmahon man ini na pagbaragat
san mga bakasyunista na maorag
kaurupod uli an mga dati kauroyag
mga kapalanat sa piliw sin dagat

kay matade ka man baya sin bawal
an hapot sa ako ni tawi butakal
kay nano man ngani yon na bawal
an simbag nan an hapot ko man

maghulat ka lang ayaw pagbaya-e
kay kukuwaon ko pa didto sa tangpi
basta maruyag ka kay masiramon ini
an sabi ni tawi bag-o siya humali

kay nano daw ngani na bawal ‘yon
basi pa man-gad daragang magayon
mahigos na bikolana na mahamoton
diri man hahaboan ni padeng oragon

pero san pagbotwa ni tawi butakal
malin man palanggana an puropas-an
maimod ko man tulos an dowa na kampay
san naghihibi na saday na pawikan

ma-o ngay-a ini an bawal na insasabi
an pawikan na ‘endangered species’
kaya an parapana didto na ha’k sa tangpi
inhihigot an ba-o nan kukuwaon sa gab-i

sa dagat pasipiko sa bungto nin bulusan
daghan pa man an nadakop na mga pawikan
maski na inbabawal diri nahimot-an
maluyahon man pan-o an mga parabantay




PANGOROWOT
Ni Fernan G. Emberga

didto sa amo makunswelo an mga tawo
paglunad sa dyip paaragaw sa estribo
imbes na mag-iringkod sa sulod san awto
naghaharabo- habo kay sa bubong an gusto

kun nalarga na an karadagkadag na sasakyan
naruyagon sa atip kay mahuruhayahay
sa sulod san dyip an kargada inpapatianay
kay an pasahero didto nagud sa bubungan

pero san nagbatog na san pagpaharorot
ini na drayber na makusog an boot
an mga pasahero inabot sin nerbiyos
grabe an pangorowot pagkurbada sa porog

didto sa bulusan, probinsiya nin sorsogon
daghan an iristorya san mga buwaon
mao na an sumsoman kun namagtiripon
san mga makunswelo na mga oragon

an mga parapana kon nakadakop sin isda
imbes na mao na an kanira isuruda
ipabakal pa ngani kay gusto an de lata
o mapatukal tinapa kay ibangot sa miswa

may sayo na pamilya dito ngani sa iraya
naraw-ayon man kuno san kanira bisita
nag-ayo man tulos sin dako na pasensiya
kay imbes sardinas manok ha’k an tagama

ini si inoy iklo nagpurbar man pagbulang
sadto na dominggo natupar na kapistahan
imbes na manok an dara-dara sa bulangan
apisar kay pato ugang an gusto iglaban

mapagal talaga ispelingon an isip san tawo
imbes na mapawala makadto ugang sa to-o
maski an kiriwa-kiwa diri nagud mabibisto
kay iba an insasabi san kanira inhihimo




HIWAGA NG LAPTUKAY
Ni Fernan G. Emberga

isang umaga ginulat mo ako
nang bigla kang sumulpot
sa tabing bakod
sa sukal ng mga damo
at mga halamang ligaw
anong hiwaga kaya
ang dala mo sa’yong paglitaw
o anong hiwaga naman kaya
ang ihahatid mo
paano ka tumubo
umusbong at lumago
gayung hindi ka itinanim
ni walang nag-alaga
at dumilig sa’yo
maliban sa patak ng ulan
at hamog ng gabi
ngunit lalo mo kong binigla
nang umusbong sa’yong sanga
ang mga busal at bunga
na tila iyong ipinagyayabang
hanggang sa mahinog
at maging katakamtakam
yan ba ang silbi mo
o mahiwagang laptukay?


KALYENG LIBINGAN
Ni Fernan G.Emberga

ano ba ang nangyari
sa ating kalye
mula nang mawala si marcos
at umupo si cory
tila napabayaan na
ang ating lansangan
mula irosin hanggang ariman

mabuti pa noon
nung kami’y bata pa
nagagawa pa naming magbisikleta
mula sa bulusan
at sa gubat papunta
‘pagkat ang daan ay maayos pa

hindi tulad ngayon
masahol pa sa mukha ng buwan
ang ating kalyeng baku-bako
at patlang-patlang
kaya’t ang bisikleta
ay pinapasan na lang
sa halip na sakyan

ang bayang bulusan
itinuring na paraiso
sa likas na ganda’y
dinadagsa ng dayo
ngunit ang daraanan
ay mistulang kalbaryo

anupa’t ‘di na ipinagtaka
lalong hindi rin ikinabigla
nang may isang nagpanukala
na gawing libingan ng patay
ang ating lansangan
upang kahit papano ay mapahiran
ng konting semento ang ating daan.



PAALAM KAIBIGAN
Ni Fernan G. Emberga

hinuhugot mo ang huling hibla ng buhay
pinilit mong manatiling nakatindig
nilalabanan mo ang pakay ng mga buhong
ang kanilang nasang maibuwal ka
kahit alam mong unti-unti ka nang nagugupo
saglit na lang magtatagumpay na ang mga palalo
ibinabadya ito ng kanilang halakhak
ipagbubunyi nila ang iyong wakas
ngunit gamit mo ang nalalabi mo pang lakas
upang patayin sa inip ang mga sukab

habang ako
ako na nakatunghay lamang sa di-kalayuan
ni hindi ko magawang saklolohan ka
wala akong silbing kaibigan sa mga oras na ‘yon
wala akong mahagilap na lakas
para pigilan ang ‘yong mga kaaway
pati dila ko’y naumid na yata
walamg nabigkas ni isang kataga
liban sa luhang dumaloy sa aking mata
habang sinasaksihan ang tagpong karumaldumal

sa ‘yong mga huling sandali
gumuhit sa isipan ko ang ‘yong kahalagahan
ang proteksyong ibinibigay mo sa amin
ilang unos na ba ang nagdaan
ikaw ang aming kalasag sa mga kalamidad
saksi ka rin sa aking pagsilang
naging kalaro kita sa aking kamusmusan
talagang tunay kang bayani at kaibigan
pero ngayong kailangan mo ang tulong
bakit wala akong magawa kundi umiyak
at saksihan ang unti-unti mong pagbagsak

ngunit batid ko
na malawak ang ‘yong pang-unawa
naiintindihan mo ang aking kahinaan
may magagawa nga ba ang isang paslit
sa lakas at masamang nais ng mga ganid
na ibuwal ang punong nagsisilbing balakid
sa kanilang hangaring ang kanal ay mailihis
mapaiksi rin ang itinakdang daluyan ng tubig
upang maibulsa ang pondong matitipid
kaya’t paalam kaibigan
paalam punong balete sa aming bakuran.

* Alay ko ang tulang ito sa punong balete sa bakuran ng bahay na dati naming tinirhan sa barangay Dancalan, Bulusan, Sorsogon, sa aking mga kababata at kalaro, sa mga pumutol sa puno at sa kontratista ng dinayang kanal na sa halip na paraanin sa dating daluyan nito na siyang orihinal na plano ng Publik Works ay ipinadaan sa aming bakuran tumbok ang malaking punong balete na aming palaruan, padapuan ng mga alagang manok, kanlungan ng alagang baboy at pananggalang sa bagyo. Dahil sa punong balete hindi nagigiba ng bagyo ang aming bahay. Subalit nung mawala na ang puno, dumapa sa malakas na bagyong si Dinang (December 25, 1981) ang aming bahay. Simula na ‘yon ng paglikas ng aming mag-anak sa Pasay City. May 28, 1983 nang lisanin ko ang Bulusan makaraang magtapos sa ikalawang taon sa high school. Ngayon, kapag umuuwi ako sa Bulusan palagi kong binibisita ang lugar na dating kinaroroonan ng punong balete at ng aming bahay, ang kanal, ang bitak-bitak nang semento nito. Gayundin ang aming baybayin, ang dalampasigang winasak ng pagsasalubong ng tubig sa kanal at malalaking alon kapag nagngingitngit ang panahon. Ang kalunos-lunos na sitwasyong ito ay nagpapagunita sa akin sa isang karumaldumal na tagpo sa aking kabataan – ang pagputol sa aming balete, na manipestasyon ng garapal na korupsyon sa mga proyektong pambayan na nagsisimula sa barangay.




MAGSING-IROG
Ni Fernan G. Emberga


saksi ako
sa inyong marubdob na pagmamahalan
sa aking kamusmusan
nasanay na akong tingalain
ang inyong kinaroroonan
sa dako roon
pinangarap ko rin
ang maging abay sa inyong kasal
pagkagising sa umaga
kung kaylan mababa pa ang araw
nasanay na akong sulyapan ng pansin
ang inyong kariktan
na tila nagpupulot-gatang magsing-irog
sa gawing kanluran
lalong pinaningning ng sikat ng araw
ang inyong mga alindog
habang magkaulayaw
nasanay na rin akong unawain
kung minsan na inyong ikinukubli
ang inyong pagsisiping
sa yugtong palubog na ang araw
hanggang sa balutin kayo ng karimlan
naging palaisipan tuloy noon
sa mura kong isipan
sino kaya sa inyong dalawa
si eba at sino naman kaya si adan
o mahiwagang bundok ng agingay
at bundok ng bulusan.


BULUSAN
Ni Fernan G. Emberga

bulusan, bulusan
bayan kong sinilangan
sa kandungan mo ako’y humimlay
sa oyayi mo ako’y idinuyan
sa kalinga mo ako’y nagkamalay

bulusan, bulusan
pinakamamahal kong bayan
‘di ko malilimot mga pangaral
nakapunla rin sa puso ko’t isipan
iyong tagubilin at panambitan

bulusan, bulusan
ikaw ang aking gabay
sa mahabang paglalakbay
sa kabiguan man o tagumpay
ikaw ang aking karamay

bulusan o aking bulusan
dakila ka’t mapag-arugang bayan
malaon mang sayo’y mawalay
ikaw pa rin ang babalikan
sa pagtanda ikaw ang kanlungan
sa kandili mo’y muling hihimlay

O siya sige hanggang sa muli. God bless Bulusan!

FGE

Another Flyers from Bimbo

SAVE BULUSAN BELFRY FLYERS

Pictures from Bimbo Suliman

JUST A SHORT BACKGROUND

Sometimes this year a gasoline station construction has started right inside the parish real property and underneath a 400 year-old belfry of St. James the Greater parish church. A certain businessman from Gubat, Sorsogon with the approval of the parish priest and the bishop has leased the place for that purpose. A gasoline station is a start. There will be more. The place should be a heritage site and a non-commercial area. The mayor of bulusan together with his zone planning officer converted the place for commercial purpose leaving the people of Bulusan unaware that this has happened until they woke up one morning the construction has started.

Certain group of people are opposing the project particularly the eGroup who are constantly exchanging thoughts and words of actions to deliver and inspire those who are at the front of the outcry. The group has sent letters to the parish priest, the bishop and the mayor to ask explanations for everything and hopefully stop the constructions and commercialization once and for all. The group has waited only to find out that these people are directly involved in the project. This time, the opposition is going on and the outcry is still very discreet due to fear of retaliation from the mayor who is known to wreak havoc on the people who oppose him.

*****

The group and the people of Bulusan is crying for help to save this beloved legacy. The belfry has been the emblem of the town for four centuries. WE JUST CAN'T GIVE IT UP.

SAVE BULUSAN BELFRY

*****

KAMPANARYO

Kampanaryo san Bulusan SADTO

BULUSAN BELFRY THEN

By Joel G. France, Ed. D.
Dimond HS, Anchorage, AK

Salamat sa mga pictures na hale sa waypoint, flicker nan friendster. Special na pasasalamat man kan Abraham Tan na mao sini an nagparapitik para sa Genealogy nan sa Bulusan eGroup, tapos salamat man kan Alma Frades na mao an nagpaluwas san primero na picture san gasolinahan sa simbahan.
(Thanks to the sources of pictures: waypoint, flicker and friendster. A special acknowledgment is also given to Abraham Tan who was shooting these and to Alma Frades who first posted the picture of gasoline station in the church.)

Uya ho, litrato san mga kampana kaupod ni Toti. Malin grabe na ini kaawat ha. Salamatunon kan Palagatik Pana san pilsitan.net sa pagpadukot sini.

(Here. This is the picture of the bells with Toti. It seems very old, eh. Thanks a lot, Palagatik Pana of pilsitan.net for posting this one.)

Kasakit baya mag-translate pa English hale sa Bicol Bulusanon, or genuine Bisakol.

PATARA-TARA

Dianison pagparadumdumon an mga nakaagi na san mga bata pa na nagtutulay-tulay sini na pader san simbahan, an hamot san burak san mga rosas, sampaguita nan kantal sa palibot san kampanaryo. Sadto san nagkakanta pa kami sa choir, an lugar na hagdanan pasakat sa tore mao an amo praktisan san kanta. Wara pa sadto yadto na mga kamanggahan pero an kagayunan diri malilimutan.

Daghanon na an mga nakaagi na prosisyon, mga pareritrato, pistahan, hosanna, pagsaklot, kumpir, kasal, pabunyag na an background mao an kampanaryo na pira na na taon nakatindog sa butnga san ato bungto. An primero na emergency na nabati ko na ginamit an kampanaryo san nagkasunog sadto sa Madlawon, kun diri ako nasala, Marso 1979 yadto nangyari.

Batog sadto aram ko na an iba iba na tunog san kampana, mapa-repeke, punebre, emergency, alas 6, alas 12 or ordinaryo na gahoy para sa sa mga parasimba uru-adlaw. Sa kabutngaan san misa bigla mo mababati an 3 na bagting. Intero na taga-bungto nasabi san "bayaw na." (ba'-yaw). Malin bihira ko man yun mabati sa iba na lugar na bagting sa bayaw. Mayon man ako nababati na iba na nagbabagting san bayaw maski sa papan-o. I-recognize ko man an bungto san Pilar, Sorsogon kay pirmi man nagbabagting sun.

Nakatatak na sa talinga san mga taga bungto san Bulusan an kada tagingting, taguntong san mga kampana. Nataririk an duwa na saday na kampana kun nagrerepeke, dianison pagbatibation lalo na kun hale pa lang sa semana santa na an pirmi ta nababati an mataraka. Maski harayuon kita na nababati an tunog san kampana, natatak an korte san kampanaryo sa imahinasyon. Kun lunampas diyo na minuto sadto, nakaraw ako: "Baadaw si Toti, naglamaw naman." San buhay pa si Enoy Pekto nagdanon man ako pag-sakristan. Nag-uupod ako kan Etog sadto magpalagatong sun na mga kampana. Pasakaton mo ako niyan, aram ko kun pan-o magpatunog sun sa iba-iba na okasyon. San 4th year high school ako, basi diri niyo aram, ako an parabagting san Alas 6. kaupod ko sadto si Joseph Alegria na nasala ngani ako magpatunog, paghuna ko repeke. An pinakamasayon na bagting, an Alas 6 nan an lubong.

May sayo pa ako na nadumduman, medyo mapait, san panahon ni Fr. Pura. May nagsasalbatana sadto san kampana kaya natagingting hamok. Kami sadto na mga nagsisirbi sa sakristiya grabe an nerbiyos sun kan Fr. Pura kay atog ka, an isog sa imo. Naiisturbo an padi san nagpaparasalbatana, ma-alas 6 na kaya ako pakadto na man. Nag-usyuso man ako kun sin-o yadto na nagsasalbatana, kaupod ko an bata ni Parabas, si Rolly Gallinera Jr., kay sakristan man sadto. Sabay kami sunakat sa kampanaryo sa pag-usyuso. Kaya lang bigla lunuwas si Padi sa kumbento may dara na sundang. Nahadok si Rolly kaya runuhab paluwas ako an nabilin. Sugad san tilulumpat na ako sadto sa primero na eskalon kay sa hadok. Pero nagkusog ako boot pagluwas nan pagpaimod sa padi. Pagtangbara ko sa kaniya grabe an init san pandok, kinuraratan ako san layaaas!!!! Oh di ruhab man, wara wara an lobot. Wara man sadto pakiaram nanggad si toti kaya bunagting man gihapon san Alas 6 na wara kami. Kun mababasa man ini ni Fr. Pura, basi in-ulian mo kami, di man kami an nagsalbatana san kampana.

Ini na istorya ko, hale sa kaborot-on ko bilang sayo na tawo na kinadakuan na an kampanaryo na maski kan-o diri mapapara sa isip ko. Lugod pa man maimod ko gihapon an mutang san dati na kampanaryo na pinagsirbihan ko san pira kataon. Aram ko, namamatian ko na an mga taga Bulusan indudumdom ini na sayo na simbolo san ato pagka-Bulusanon. Diri ta ipaghatag na rauton ini san iba na tawo. Kayamanan ini na pinamana sa ato san ato mga ninuno.

ENGLISH TRANSLATION:

INTRODUCTION

It’s so nice to reminisce the past during the time when we were young walking atop the walls of the church, enjoying the scent of the flowers like roses, sampaguita and kantal surrounding the belfry. When we were still members of the choir, we used to practice songs at the tower stairways. Mango trees weren’t there yet but the beauty can never be forgotten.

There are many processions, picture taking, feasts, hosannas, Easter celebration, confirmations, weddings, baptisms that the belfry which is standing for centuries at the heart of our town served as a background. The first emergency that I know that the bells were used was when the big fire started in Madlawon, if I am not mistaken, that was March 1979.

Since then, I recognized different kind of bell tone styles whether it is festive, somber, 6 o clock bells, 12 o clock bells or ordinary day call to the faithful. In the middle of the mass three you can hear three clangs. The whole town knows that that part of the mass is the breaking of the bread called “bayaw”. I rarely hear it anywhere although there are towns that do this also like Pilar, Sorsogon.

Each sound of the bells is earmarked by the people of Bulusan. When the occasion is festive we could see the two small bells swinging fast around so nice to hear especially after holy week when we only hear wood clappers. Even when we are so far and could here the sound of the bell the image of the belfry flashes in our mind. I used to joke around when the bell was a minute late saying: Toti is sleeping tight. When Enoy Pecto was still alive I also served as an altar boy. I used to climb the belfry with Etog to sound the bells. If today you would want me to do that again I could do all bell styles. When I was 4th year high school, you’d never known, I was assigned to ring the 6 o clock bell with Joseph Alegria. I was even mistaken one time when I sound the bells like festive ones. The easiest ones are that of 6 o clock bells and funerals.

I remember one quite bitter experience during the time of Fr. Pura. There were kids who were throwing stones at the bells with the slingshot. Sounds were alarming. We were usually very fearful at Fr. Pura who was a very strict priest. He is disturbed by the untimely sounds of the bells. It was close to 6 o clock that’s why we were there. I climbed to see who were throwing stones at the bells. I was with Rolly Gallinera Jr., son of Parabas, who was also a sacristan but he ran fast out of the belfry because he saw Fr. Pura came out with bolo. But I stayed anyways. I almost jumped out from the first floor because of fear. But I approached him anyway only to face his anger. GET OUT OF HERE!!! He said. And so I ran very fast. Toti never mind what happened at went on to strike a 6 o clock bells. If Fr. Pura would read this, I am saying, we were not the ones who did that.

This story came from my heart as a person who grew up in the shadow of the belfry that can never be forgotten. I so hope to see the same belfry again that I served for many years. I know, I can feel that most of the people of Bulusan cherish this as a symbol of out town. Don’t give this up to other people. This is the treasure we inherited from our folks.

(An sa walahon ini na in-English kay masakiton an pag-translate)

Kampanaryo san Bulusan NIYAN

BULUSAN BELFRY NOW

By Joel G. France, Ed. D.
Dimond HS, Anchorage, AK

Ini na mga pictures endono hali sa sayo na concerned Buluseño. Salamatunon

AW NABA INI?

"Oy, Edo, nano na an nangyari dini sa patio ta? Sa tungod pa nanggad san Kampanaryo. Volleyball-an mi yun sadto."
"Nabalitaan ko, Ote, gasolinahan daw ini under construction, inmamadali para makadanon tulos sa mga tawo."
"Kan kunay ini?"
"Aw ambot, pero sabi san iba taga Gubat daw sini an tagsadiri."
"Sin-o man an nagpabakal sun na ingod?"
"Di man yun pinabakal, papletehan lang."
"Aw naba kay taga-Gubat pa an maplete?"
"Aw kay taga Albay man an mapaplete kaya?"
"Nano? Aw paghuna ko mga taga Bulusan an mapaplete sun."
"Mala, imud-imuda, kay wara ngani nakasulod sun na taga Bulusan."
"Karaot daw pag-imud-imudon."
"Aw madianis na lang daw kuno yun pag natapos na."
"Mao, dianison kun human na yun kay may kaparong ka sun san mga ilaw pag ma-alleluya na. Haraniay liwat yun sa Alleluyahan."
"Mao ngani. Sabagay pwede man kuno magamit an bubong sun para butangan san Hosanahan pag Domingo de Ramos, parungon lang an ilaw san mga seryales kay kun umilyab, siriway kita sun."
"Ya pan-o na pag new year? Pag pugkot kalayo sa sabado de gloria? Pag mga prosisyon?"
"Diri yun problema ada kay ma-supply man sira san kandila na may flashlight."
"Aw kadianis daw ha."
"Ya an plete sun mapakarin?"
"Sabi pagayunon daw an ruwang san simbahan. Pagayun-gayunon mao an sabi san Kura."
"Tapos nano an sabi man san Obispo?"
"Aw di naman yun maribok kay may kabahinan man yun sun?"
"Aw ayaw sun pagbabasang basang kay kun diri man yun ungod hala busungon ka."
"Pwera busong na lang, pero sabi saw si Obispo sun an nag-approve?"
"Aw mao, magayas ka sun?"
"Nano man an sabi san mayor ta."
"Ay, di ako matigmok, laom nagkukunong kita. Ayaw sun pagdadamaya an mayor kay separation of Church and State baga. Ikaw sun, badi batitukon kita sun."
"Aw mao ha. Ya pagkunong pagbanggit sun kay kun mairog kita kan Jun Lozada."
"Kaya hiyom ka lang."
"Mayamanon daw sun an Bulusan ha."
"Mao, mayamanon si Obispo mao si Padi."
"Aw kay nano may ungod man nanggad an kabahinan nira?"
"Aw nano pa?"
"Aw pagkahuman sini dini na ako magpapa-gasolina para makadanon paglimos kanira."
"Iupod mo na dun an limos pagkamatay nira."
"Mao tabangan an kalag."
"Mao na ini an Bulusan niyan, maunlad nan daghan pa na kaunlaran an madadanasan ta."
"Kay nano diri lang gasolinahan an itindog?"
"Diri lang kuno yun. Matindog pa san South Star Drug, Western Union, Chow King nan san Banko."
"Baah iirugon talaga an Sorsogon City ha. Social."

"Talaga. Hamak ka sun? Aw naba ini?"

"Naba yun"?

--------
ENGLISH TRANSLATION

OH WHAT IS THIS?

“Hey Peter, what’s happening here in the church yard just by the side of the belfry? It was our volleyball court earlier.”
“I was informed, Joseph, that that will be a gasoline station soon to be opened so to serve the people immediately.”
“Whose is this?”
“Don’t know. They say the owner’s from Gubat.
“Who sold the real property?””
“It’s not sold. It’s for lease.”
“Oh my, why person from Gubat?”
“Oh well, the leaser is from Albay.”
“What? I thought it was Bulusan’s.”
“See for yourself. Not one from Bulusan is even allowed to walk in.”
“That’s not a good sight.”
“It will be better, they said, if it is done.”
“That is ridiculous. If it is done and we have Easter activities, then we have to turn their lights off. It’s so near to the Alleluia Tower.”
“Yes it is. Anyway, they say that they will let their roof to be used as a hoist for Hosanna children during Palm Sunday. We only have to put off candlelight. It may explode.
“What will happen in New Year? Lighting of the Fire during Paschal Celebration? And the processions?”
“That’s not the problem they said. They will supply us with artificial candles with flashlight in it.
“Whoa! That’s really cool.
“So, where will the rent go?”
“The priest said, they will beautify our church yard to the best.”
“What did the Bishop say?”
“You know he is not going to talk. He’s got revenue.”
“Don’t you dare tell lies about the Bishop. God might curse you.”
“Forgive me. But they said Bishop approved it.”
“See that?”
“What did the Mayor say?”
“I will shut my mouth. I’m not talking about him. Avoid it. We know about separation of Church and State. We may end up in trouble.
“Ah I see. So we just stop it before we end up like Jun Lozada.”
“So. Keep quiet.”
“Bulusan will be rich, huh.”
“Yes. The priest and the bishop will also be rich.”
“Oh. So it is true that they have revenues.”
“Well, what can you say?”
“Well, when it is done, I will buy gas in here so I can help donate for them.”
“An so you will give them alms also for their funerals.”
“Yes. Help their souls.”
“This is Bulusan today. A developed town, and more development to come.”
So, is it not only the gas station?”
“Nope. They will put up South Star Drug Store, Western Union, Chow King and Banks.
“Gorgeous! So we’re like Sorsogon City.”
“Yes it is! You see that? What is that?”
“What the…?”

AN MGA HURURING-HURING

"Edo, nabalitaan mo na may namaghururing-huringan sa may computeran tungkol sini na mga namag-iristuryahan laban sa pagpahimo sini na gasolinahan sa simbahan sa tungod san Kampanaryo?"

"Mao, Tonyo. Malin an bati ko Bulusan eGroup daw ngaran tapos inbasagan nira na Bungkaras."

"Aw di daw ako nagmamarangno sun."

Ayaw lang pakakusuga san boses mo kay kun mabati ka ni Tata, badi pagdudahan ka sun na kaupod sa iristuryahan nira. Nakasikop man lang ako san diyo na inhaharatag nira na surat nan nakaisturya ko man an mga nakabasa."

"Aw ako man liwat di man nabaro sun na computer."

"Pagsakay ko kangina sa Jeep mao an iristuryahan. Dini sa ato may namaghururing huring man na kontra man sun."

"Mao? Malin an mga insurrectus ha kay diri namagpakahilwas."

"Atog. Inngangaranan ngani na La Solidaridad san Bulusan yuon na grupo sa internet kay mga warara man dini pero mao an nagpapakusog san boot sa mga tawo na gusto magkurarat sa ato mga kapadian."

"Aw malin nanggad nanumbalik an mga panahon san mga prayle."

"An mga magurang kuno sini na La Solidaridad, mao man daw an inhahalintulad sa grupo ni Apolinario Mabini sadto."

"Aw mao? Ya sin-o man an grupo ni Andres Bonifacio?"

"Sira an mga uya dini na namagkapang sun na isturya sa mga katawuhan dini. Nakaabay ngani ako."

"Ako wara pa pakaabay."

"Ya bay-i kay pirmi ko ikaw pagbabalitaan."

"Ya sin-o man daw an grupo ni Aguinaldo?"

"Siguro mao na yun na nanurungkulan sa ato bungto, magtataimod kun maabante si Andres kay masunod na lang sira."

"Sabi daw grabe man sun an kakampi na Obispo?"

"Mga guardia civil yun, iupod mo na dun an gobernadorcillo."

"Ya diin kita namutang?"

"Sa niyan siguro, kita an insasabi sadto san mga prayle na mga Indio."

"Dyata, Indio."

"Mao baga kay naiimud ta na an nangyayari diri pa kita nagtitigmok."

"Atog excitedon man ako na maimud ini na gasolinahan pakatapos."

"Sayo ka man, nano ka si Basilio?"

"Diri, si Crispin."

"Ay pag-ikmat sa mga prayle kay kun damayon ka badi maging Sisa si mamay mo."

"Mao ha."

"Mao na ini niyan an nangyayari sa ato kay ini ngayan na Obispo awat na yun inplano, wara kirita pagmamarangno."

"Malin kita an inruruluko ha?"

"Ayaw lang kay imudon ta kun nano an mangyayari."

"Kan-o pa ho na malin mahuman na ini. Mapatugot ada yun na Obispo na maalto yun samantalang naggasto na sun an naghimo?"

"Naggasto mo lang? Naghatag ada sa Obispo san kantidad. Niyan nagtutukduan an Padi mao san Obispo kay nababalitaan na nira ini na naghuhururing-huring."

"Grabe, di na lugod ako sun nauuyon."

"Ya nim? Niyan? Diin ka?"

"Kun diin ka, dun man ako."

"Maupod ako kan Bonifacio."

"Mangagahid ngon-a ako basi may isuruda ako duon na gab-i."

"Nya hala."

--------

ENGLISH TRANSLATION

PATARA-TARA ULI

Malin mapagalon na ini pagpaaltuhon na pagbugsok san gasolinahan sa tungod san Kampanaryo. Kan-o ko kaya maiimod an dati niya na gayon na wara nakaulang na diri man dapat ibutang. Naglalaom man gihapon ako na mapundo yun. Tinatawagan ko man an mga kaburungto ta na makiupod, maki diskusyon, mag Bungkaras.

Ikaw? Sa diin ka namutang?

Kampanaryo san Bulusan BUWAS BUWAS

BULUSAN BELFRY TOMORROW

By Joel G. France, Ed. D.
Dimond HS, Anchorage, AK

IMAHINASYON

Imadyina daw ha kay sadto nabakal pa kita san semento sa Gubat o sa Sorsogon kun mapahimo balay o maski ordinaryuhon na tangkal san mga baktin. Niyan hale sa bungto ta, nagluluwas na an sinako na semento. Naiimadyin ko sadto san bata pa ako, nagkaruruyagon kami kun bulanon kay masunaon an gab-i. An paborito na tambayan san mga tawo an tulay sa Sabang mo san baybayon. San Desyembre 22, 1978, nandumduman ko na birthday ko pa, kasal sadto ni Dennis Frando nan Elsa Frades, kay ka-birthday ko man si Enoy Dogdog mao tinaon an kasal nira, lalo nagkanaralion an tawo san abrihan san Soreco primero na beses an mga ilaw sa mga poste sa palibot san bungto. Dati namagturog an mga tawo bag-o mag-alas 8. Sa gab-i na yadto unabot kami san alas 10 sa tinampo san kayanga sun na mga ilaw sa poste. Aw kanalian baga.

Pakalipas san mga panahon unabot an primero na betamax san bungto, kara Borja kun diri ako nasasala nan Enoy Ding Evanghelista. Paralanat pa sentral kay basi makaimod man sun kun nano yun kay malin wara man ako pakaabot sa Manila para maaraman ko kun nano yun. Sinundan nira Mrs. Villanueva, EJR Frando, nan nagsurunudan na hanggan sa Sabang. Mala ngani kay may schedule na na palabas an aram mo na, mga diri kanais-nais pagsabuton san mga kabataan. Ngiriti dun, Tagoy. Aw mala san nagdara man ako sadto san tape hale sa seminaryo, tungkol sa buhay ni St. Bernadette Soubirous, erexcitedon na an mga kabataan mao sin mga kagurangan, biyo na may opening prayer pa kay religious movie baga. Aw baa man ini si Ricric kay habang inrerewind an tape, mapa-extra muna. Namangno na hak ako bigla nagsiriyak an mga bata kay nasala, an binutang na extra an mga plus tawo nanggad. Magayas ka sun?

May iba pa na pagbabag-o, pero duwa na technolohiya an unabot sa ato na naghatag san dako-dako na impact sa buhay san mga Bulusanon: an cable tv mao sin cell site. Sin-o man baya an maghuhuna na magkakamayon kita san live na palabas, nan magkakamayon kita san mga cell phone na ultimo para uma maaram na magtext habang nag-aasyab san baray? Makaskason an pangyayari, namangno naaraman ta na lang na nag-abre na si Philip san internet cafe nan sinundan pa san iba.

Sa kakaskasan san mga pangyayari nan san panahon, naging pre-okupado kita pag-akuon intero na naabot sa ato hanggan sa maaraman ta na lang na magkakamayon na san gasolinahan. Sayo ini na pag-abante san bungto. Pero diri man baga kita sadto nalion nanggad kay nagtindog na man baga sadto san gasolinahan sa may Central, nan may namagpabakal man tingi-tingi. Sayo na dianison na idea para sa negosyante an magbutang san gasolinahan lalo na mao lang an magiging establisemento an klase na mayon an bungto. Monopoly opportunity, ika nga. Talagang patok. kaya lang, sa kagustuhan magkamayon san mas daghan na revenue ibutang baga sa lugar na aram na diri inbabayadan san buwis kay sadiri san simbahan na pwede man sabihon an ganansya gagamiton sa pastoral services. Sala na pilosopiya.

Habang nag-aawat an panahon, an ato mga kabataan nakakaaram na man san mga mayad na bagay, pero yuon na yun dun na mga maraot na naiimod sa television. Maski ikarin kun kulang sa gabay san magurang, mahimo kay mahimo san gusto nira. Kaya yadto sira sa mga beach, sa kanto, sa luwas san baylehan, sa kaawugan nan sa ruwang san simbahan para maghimo san insasabi na milagro. Simple lang an solusyon sa beach, an bantay mao sin masuna na ilaw nan entrance tapos log book sa entrance. Sa baylehan, pailaw man, baranggay tanod mao san mga autoridad. Sam ruwang san simbahan? Well daghanon an paagi, pailaw man, every night rosary, nan presensiya san padi. Diri paghimuon na excuse an mga bagay na ini para ibutang an gasolinahan. Harayuon sa analogy. Maski bugsukan mo yun palibot san establisimento kun an mga tawo determinado maghimo milagro, madaliay sira makahanap san lugar. Ini na disiplina na untali sa mga magurang kun pan-o sira maghulit o magmoot san kanira kabataan. An bata na kulang san pagkamoot hale sa mga magurang naghahanap pagkamuot sa luwas san redor san kanira balay.

Naiimod ta an pagbabag-o, makaskason baga ha. Tugutan ta ini na gasolinahan, nagmarangno kita, an maimod ta na lang an entrance na alleluyahan, an iba na bisita diri na magmamarango na may simbahan ngayan sa likudan sun. Maski baga niyan an mga bag-o na bata pag nakadto sa Sorsogon diri na aram kun haen an Cathedral kay pan-o di mo na man maimod. An Antipolo Church sadto dianison pag-imudon sa harayo kay huru-hataas baga na bulod. Niyan makamumundo na kay binarikadahan na san manlaen-laen na negosyo. Tutugutan ta kaya mangyari ini sa Bulusan? Tutugutan ta kaya na mabastos an simbahan ta nan dis-ugon sa pag-imod ta an pinagyayaman ta na kampanaryo?

-------------
Bation ta na man si Tonyo mao ni Ote san kanira IMAHINASYON:

"Oy Edo, padagos man gihapon an gasolinahan ha."
"Mao ngani, Tonyo. Imadyina daw kun nano na an mangyayarari pakahuman san gasolinahan sa tungod san Kampanaryo."
"Wow, madaghanon dini an kotse. Badi sa kanto sun na Central may traffic sign na. Tutukduan ta na sun an mga tawo na an Berbe - "GO", an Baga - "STOP".
"Sosyalon daw ha. Mahiwason pa man ini na patio maski may gasolinahan na."
"Aw siyempre pag may gasolinahan may tindahan san groceries. Badi department store pa an ibutang, care of Vastez and Vuisingson Co., Inc."
"Mao nanggad. Badi abayan pa yun san Banco de Oro ha."
"Di lang yun, Palinig-linigon pa an kampanaryo kay hale sa donasyon na plite. Badi palitadahan yun na pinturahan puti. Aw kadianis na pag-imudon lalo na kun palibutan bombilya, malin nanggad an hataason na Christmas Tree. "
"Wow. Cool, brother."
"Cool, brother ka dyan. Diri lang yun, badi maging university pa yun na eskuwelahan san mga madre."
"Ngana na yun na imahinasyon mo. Irog na lang sini ho. Yun na cultural mas magayunon pa yun, magiging 3 na eskalon. An ground floor basketbolan, and 2nd floor YMCA an top floor local casino na may small time lottery."
"Wow magiging sosyal na an mga para-bingo, para-tong-its nan para-erentre-kuwatro ta."
"Kaya lang badi diri na sun maimod an simbahan kay kunpalibutan na san kun nano na mga building."
"Aw maski papan-o maiimod ta man an durho san kampanaryo. Magtataga-bagting pa man yun."
"Siyempre buwas buwas maunlad man yun na Vuisingson's Department Store, mapahimo yun san building na badi 4 na na eskalon. Dadaugon pa sun an sorsogon."
"Mao, papletehan man san padi mao san obispo an hawan sa sulod san pader para maging parking lot. Oh di sosyal nga."
"Arin pa an mga kulang sa bungto ta?"
"Kulang na lang mga sinehan, may videoke na pero wara pa san talagang disco or night club, talyer kay si Lindo sa vulcanizing, hotels, seaport mao san airport.
"Aw tamang tama butangan seaport an lugar san Takot."
"Mao. Tapos an kahiwasan man san balwarte mao an butangan airport."
"Baah, ikarin ka sun?Badi maging Bulusan City na kita sun."
"Wara pa kita Hospital ha. Aw magkakamayon na. Ngangaranan na Vastez Memorial Hospital."
"Tama. Di na kita san kaplete san espesyal na jeep kun may emergency."
"Dianison nanggad pag-uru-imadyinon ha."
"Mao. Oh nya hala ho kay nagtext na an bata ko kay maki-YM kuno kan mama niya."
"Ako man mauli na kay an tuda ko na suda kanina i-microwave ko na lang."

PATARA-TARA ULI

Dianison pag-uru-imadyinon. Pero kaupod sa pag-unlad san sayo na bungto an pagliwat man san ugali san mga tawo. Nahahaghag ako na malimutan na san mga taga Bulusan an kahalagahan san pagtubod. An kampanaryo simbolo san kabanalan na naiimod ta uruadlaw. Diri kita magpatugot na mawara yun sa pag-imud ta nan sa masunod pa na mga kabataan buwas-buwas.